わが方では「節度」が戦い、敵方では「放縦」が攻める。こちらの「羞恥心」に対しては、あちらの「破廉恥」が戦い、こちらの「誠意」に対しては、あちらの「欺瞞」だ。またこちらの「忠誠心」に対してあちらの「背徳」が、こちらの「固い意志」に対しては、あちらの「狂乱」が戦う。さらにこちらの「品位」にはあちらの「不面目」、こちらの「自制」にはあちらの「淫蕩」である。要するに、正義、節制、勇気、分別というすべての美徳が、不正、放縦、卑怯、無思慮といったあらゆる悪徳と戦っているのである。また、結局この戦いは、富裕対窮乏の、正論対邪論の、正気対狂気の、そして堅実な希望対底無しの絶望の争いなのである。こうした類の闘争と戦闘では、万一人間の気力が挫けても、不滅の神々こそが、かくも多くの憎むべき悪徳に力をふるい、崇高なこれらの美徳の前に屈服させるのではないだろうか。
Ex hac enim parte pudor pugnat, illinc petulantia; hinc pudicitia, illinc stuprum; hinc fides, illinc fraudatio; hinc pietas, illinc scelus; hinc constantia. illinc furor; hinc honestas, illinc turpitudo; hinc continentia, illinc libido; hinc denique aequitas, temperantia, fortitudo, prudentia, virtutes omnes certant cum iniquitate, luxuria, ignavia, temeritate, cum vitiis ombnibus; postremo copia cum egestate, bona ratio cum perdita, mens sana cum amentia, bona denique spes cum omnium rerum desperatione confligiy. In eius modi certamine ac proelio nonne, si hominum studia deficiant, di ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari?
キケロ(小川正廣訳)「カティリーナ弾劾(第2演説)」(『キケロー選集:3 法廷・政治弁論 III』岩波書店, 1999, pp. 47-48) Cicero, "Oratio In L. Cantilinam Secunda," in Cicero X: Orations, Harvard UP Loeb, 1977, p. 94.